محمدعلی ارجمندی روزنامه نگار ایرانی به «آناتولی» اظهار داشت که کشورهای غربی و روسیه از ارامنه برای انتقام از دولت عثمانی و تغییر بافت جمعیتی، کشتار مسلمانان شمال و جنوب ارس و نیز مناطق مختلف آناتولی استفاده ابزاری می کردند.
محمدعلی ارجمندی روزنامه نگار و محقق تاریخ معاصراز اهل استان آذربایجان غربی ایران در مصاحبه با خبرگزاری آناتولی به تشریح نقش روسیه و دول غربی در تحریک ارامنه و آشوریان در کشتار مسلمانان در شمال و جنوب ارس، فاجعه جیلولوق و سکوت این دولت ها در برابر ترورهای داشناک های ارمنی علیه مسلمانان در سراسر دنیا علیرغم توافقات با دولت عثمانی پرداخت.
وی عهدنامه ترکمنچای و معاهده لوزان را سندی دال بر نقشه های دولت های غربی و روسی برای تغییر بافت جمعیتی و تجزیه دنیای تُرک دانست. مشروح گفتگوی خبرنگار آناتولی با این روزنامه نگار اهل ارومیه به شرح زیر است:
- فکر تشکیل دولت مسیحی در قفقاز و جنوب ارس از چه زمانی مطرح شد؟
دولت تزار روسیه با دوپارچه کردن آذربایجان در قالب عهدنامه ترکمنچای، ایروان که شهری تُرک و مسلمان‌نشین و با نام اصلی «چوخور سعد» بود را قربانی کرد. لطفا به این نکته توجه کنید که سالگرد امضای عهدنامه ترکمنچای از سوی ارامنه به عنوان عید ملی گرامی داشته می شود.
دلیل این امر چه می‌تواند باشد؟ تنها در طول یک سال، یعنی سال ۱۸۲۸ و متعاقب ایجاد دولت ارمنی در قفقاز ۴۱۵ هزار ارمنی از سرزمین های عثمانی وارد منطقه ایروان شدند. طبق خواست دولت تزار جمعیتی مشابه نیز از ایران به ایروان و منطقه قره باغ کوچانده شدند.
- چه سازماندهی هایی در این مسیر انجام شد؟
تاریخ تشکیل احزاب سیاسی نظامی ارمنی به سال ۱۸۷۷ برمی‌گردد. در این سال حزبی با نام هیچناک در ژنو سوئیس تاسیس شد، اما حزب داشناکسیون که با حملات تروریستی خود در اروپا شهرت کسب کرده بود در سال ۱۸۹۰ در تفلیس تاسیس شد.
عقیده شخصی من این است که داشناکها بیش از آنکه به علایق ارامنه توجه کنند در راستای اهداف ماسونها حرکت می‌کردند. کشورهای غربی برخلاف تعهدات خود به دولت عثمانی در مقابل ترورهای مختلف علیه مسلمانان در سراسر دنیا توسط داشناکها واکنشی نشان ندادند. این سکوت به خودی خود نشان دهنده مسیردهی فعالیت داشناک ها است.
- پراکندگی مسیحیان در سرزمین های عثمانی به چه شکلی بود؟
ارامنه به همراه کُردها و تُرک ها و تا قبل از جنگ جهانی اول در جنوب شرقی آناتولی و در اقلیت زندگی می کردند. آشوریان نیز در منطقه حکاری ترکیه امروزی و در مناطق کوهستانی موصل می زیستند. ارامنه از طریق دامداری و کشاورزی امرار معاش می کردند، ولی آشوری ها یا همان جیلولوق ها کوچ نشین و دارای تمایلات جنگ طلبانه بودند.
در طول سالیان متمادی میسیونرهای غربی در قالب مبلغان مسیحیت توانسته بودند در این مناطق نفوذ کرده و حتی کلیساهای مسیحیان محلی را تغییر دهند. بیتلیس، دیاربکر، قوم قاپی، اورفا، وان، حکاری و موش از جمله مناطقی بود که میسیونرها نقشه های خود را در آن پیاده می کردند
- چرا این جمعیت در داخل این سرزمین جابه‌جا شدند؟
دلیل اصلی این رویداد خیانت هایی بود که پشت پرده جنگ های روسیه و عثمانی اتفاق افتاد. دکترین ارمنی در این جنگ ها حمایت از روسیه بود؛ دسته های فدایی ارمنی برای واردکردن بیتلیس، کارس و مهمتر از همه وان (به عنوان پایتخت مفروض) به سرزمین در دست احداث خود به جبهه جنگ علیه عثمانی گسیل شدند. ارامنه با کمک روسیه تزاری در سال ۱۹۱۴ وان را اشغال و سی هزار شهروند، تُرک و کُرد را به طرز فجیعی قتل عام کردند و مساجد را آتش زدند.
این فجایع در زمانی رخ می داد که ارتش عثمانی در غرب و در نبرد مشهور چاناق قلعه یک تنه در مقابل قوای انگلیسی، فرانسوی، یونانی و ایتالیایی برای آزادی سرزمین های خود می جنگید. این رویکرد ارامنه باعث صدور فرمان تهجیر آنها در داخل سرزمین های عثمانی یا خروج داوطلبانه از آن شد. داستان‌سرایی غربی ها و ارامنه در خصوص کشتار سازمان یافته در خلال تهجیر بی اساس است.
- چرا آشوری ها و ارامنه رانده شده وارد ایران شدند؟
آشوریان مسیحی حکاری یا همان جیلولوق ها بعد از شورش و شکست در مقابل دولت عثمانی در خلال سالهای ۱۹۱۵-۱۹۱۸ متواری شده و به سمت اراضی غربی جنوب ارس به ویژه ارومیه و سلماس حرکت کردند. این کوچ ها در حالی رخ داد که سالیان سال اقلیت ارمنی و جیلو در ارومیه و سلماس به شکل مسالمت آمیز در کنار مسلمانان تُرک زندگی می کردند.
با این وجود شهرهای مذکور در مرکز توجهات دول غربی و روسیه تزاری قرار داشت و به فکر جداکردن ماکو، سولدوز (نقده) و خوی از آذربایجان ایران و الحاق به سرزمین ارمنی یا آشوری بودند. ارومیه؛ شهر ازلی و نورچشم سرزمین آذربایجان شهر محوری در این نقشه بود. به دلیل ضعف دولت مرکزی در ایران دولت های غربی و در راس آنها فرانسه و انگلیس با همراهی روسیه درهای شهر را به روی فراریان حکاری باز و شروع به تسلیح آنان کرد.
- قتل عام در سرزمین های آذربایجان چگونه آغاز شد؟محمدعلی ارجمندی روزنامه نگار و محقق تاریخ معاصراز اهل استان آذربایجان غربی ایران در مصاحبه با خبرگزاری آناتولی به تشریح نقش روسیه و دول غربی در تحریک ارامنه و آشوریان در کشتار مسلمانان در شمال و جنوب ارس، فاجعه جیلولوق و سکوت این دولت ها در برابر ترورهای داشناک های ارمنی علیه مسلمانان در سراسر دنیا علیرغم توافقات با دولت عثمانی پرداخت.
وی عهدنامه ترکمنچای و معاهده لوزان را سندی دال بر نقشه های دولت های غربی و روسی برای تغییر بافت جمعیتی و تجزیه دنیای تُرک دانست. مشروح گفتگوی خبرنگار آناتولی با این روزنامه نگار اهل ارومیه به شرح زیر است:
- فکر تشکیل دولت مسیحی در قفقاز و جنوب ارس از چه زمانی مطرح شد؟
دولت تزار روسیه با دوپارچه کردن آذربایجان در قالب عهدنامه ترکمنچای، ایروان که شهری تُرک و مسلمان‌نشین و با نام اصلی «چوخور سعد» بود را قربانی کرد. لطفا به این نکته توجه کنید که سالگرد امضای عهدنامه ترکمنچای از سوی ارامنه به عنوان عید ملی گرامی داشته می شود.
دلیل این امر چه می‌تواند باشد؟ تنها در طول یک سال، یعنی سال ۱۸۲۸ و متعاقب ایجاد دولت ارمنی در قفقاز ۴۱۵ هزار ارمنی از سرزمین های عثمانی وارد منطقه ایروان شدند. طبق خواست دولت تزار جمعیتی مشابه نیز از ایران به ایروان و منطقه قره باغ کوچانده شدند.
- چه سازماندهی هایی در این مسیر انجام شد؟
تاریخ تشکیل احزاب سیاسی نظامی ارمنی به سال ۱۸۷۷ برمی‌گردد. در این سال حزبی با نام هیچناک در ژنو سوئیس تاسیس شد، اما حزب داشناکسیون که با حملات تروریستی خود در اروپا شهرت کسب کرده بود در سال ۱۸۹۰ در تفلیس تاسیس شد.
عقیده شخصی من این است که داشناکها بیش از آنکه به علایق ارامنه توجه کنند در راستای اهداف ماسونها حرکت می‌کردند. کشورهای غربی برخلاف تعهدات خود به دولت عثمانی در مقابل ترورهای مختلف علیه مسلمانان در سراسر دنیا توسط داشناکها واکنشی نشان ندادند. این سکوت به خودی خود نشان دهنده مسیردهی فعالیت داشناک ها است.
- پراکندگی مسیحیان در سرزمین های عثمانی به چه شکلی بود؟
ارامنه به همراه کُردها و تُرک ها و تا قبل از جنگ جهانی اول در جنوب شرقی آناتولی و در اقلیت زندگی می کردند. آشوریان نیز در منطقه حکاری ترکیه امروزی و در مناطق کوهستانی موصل می زیستند. ارامنه از طریق دامداری و کشاورزی امرار معاش می کردند، ولی آشوری ها یا همان جیلولوق ها کوچ نشین و دارای تمایلات جنگ طلبانه بودند.
در طول سالیان متمادی میسیونرهای غربی در قالب مبلغان مسیحیت توانسته بودند در این مناطق نفوذ کرده و حتی کلیساهای مسیحیان محلی را تغییر دهند. بیتلیس، دیاربکر، قوم قاپی، اورفا، وان، حکاری و موش از جمله مناطقی بود که میسیونرها نقشه های خود را در آن پیاده می کردند
- چرا این جمعیت در داخل این سرزمین جابه‌جا شدند؟
دلیل اصلی این رویداد خیانت هایی بود که پشت پرده جنگ های روسیه و عثمانی اتفاق افتاد. دکترین ارمنی در این جنگ ها حمایت از روسیه بود؛ دسته های فدایی ارمنی برای واردکردن بیتلیس، کارس و مهمتر از همه وان (به عنوان پایتخت مفروض) به سرزمین در دست احداث خود به جبهه جنگ علیه عثمانی گسیل شدند. ارامنه با کمک روسیه تزاری در سال ۱۹۱۴ وان را اشغال و سی هزار شهروند، تُرک و کُرد را به طرز فجیعی قتل عام کردند و مساجد را آتش زدند.
این فجایع در زمانی رخ می داد که ارتش عثمانی در غرب و در نبرد مشهور چاناق قلعه یک تنه در مقابل قوای انگلیسی، فرانسوی، یونانی و ایتالیایی برای آزادی سرزمین های خود می جنگید. این رویکرد ارامنه باعث صدور فرمان تهجیر آنها در داخل سرزمین های عثمانی یا خروج داوطلبانه از آن شد. داستان‌سرایی غربی ها و ارامنه در خصوص کشتار سازمان یافته در خلال تهجیر بی اساس است.
- چرا آشوری ها و ارامنه رانده شده وارد ایران شدند؟
آشوریان مسیحی حکاری یا همان جیلولوق ها بعد از شورش و شکست در مقابل دولت عثمانی در خلال سالهای ۱۹۱۵-۱۹۱۸ متواری شده و به سمت اراضی غربی جنوب ارس به ویژه ارومیه و سلماس حرکت کردند. این کوچ ها در حالی رخ داد که سالیان سال اقلیت ارمنی و جیلو در ارومیه و سلماس به شکل مسالمت آمیز در کنار مسلمانان تُرک زندگی می کردند.
با این وجود شهرهای مذکور در مرکز توجهات دول غربی و روسیه تزاری قرار داشت و به فکر جداکردن ماکو، سولدوز (نقده) و خوی از آذربایجان ایران و الحاق به سرزمین ارمنی یا آشوری بودند. ارومیه؛ شهر ازلی و نورچشم سرزمین آذربایجان شهر محوری در این نقشه بود. به دلیل ضعف دولت مرکزی در ایران دولت های غربی و در راس آنها فرانسه و انگلیس با همراهی روسیه درهای شهر را به روی فراریان حکاری باز و شروع به تسلیح آنان کرد.
- قتل عام در سرزمین های آذربایجان چگونه آغاز شد؟
رهبر دینی جیلوها با نام مارشیمون به همراه رهبرنظامیشان پطروس؛ که به پطروس گوش بریده معروف بود، علیرغم مهمان نوازی مردم آذربایجان با ادعای ارضی در تلاش برای تاسیس حکومت مسیحی در این منطقه بودند. مسیو نیکیتین کنسول روسیه در ارومیه، مستر شت نماینده آمریکا در ارومیه و کاپیتان گرسی بریتانیایی به همراه میسیو گوژل فرانسوی در راس هیاتی با نام آمبولانس از بانیان و حامیان این نقشه به شمار می‌آمدند.
در سال ۱۹۱۸ جیلوها در مدت ۶ ماه تسلط خود بر ارومیه و سلماس بر اساس اسناد وزارت خارجه ایران ۱۵۰ هزار مسلمان را به قتل رسانده و از سرزمین های خود اخراج کردند. با این اوصاف بار دیگر قوای عثمانی و راس آنها نوری پاشا و خلیل پاشا به داد مسلمانان آذربایجان ایران رسیدند. در این راه مجدالسلطنه افشار از قهرمانان مشهور آذربایجان به همراه فدائیان خود ارتش عثمانی را یاری دادند. جیلوهای مسلح که توان مقابله نداشتند به موصل فرار کرده تحت قیمومیت بریتانیا در اردوگاه بعقوبه موصل اسکان داده شدند.
همزمان با قتل عام جیلولوق بخشی دیگر از قوای ارمنی تحت فرماندهی آندرانیک به خوی حمله کرد که با مقاومت مردم و کمک ارتش عثمانی ره به جایی نبردند. فاتحین جنگ جهانی اول در کنفرانس لوزان نماینده ایران را راه ندادند و این بار ادعای جیلولوها را از زبان پطروس مطرح و تلاش کردند سرزمین های تُرک نشین سلماس، خوی، ماکو و ارومیه را در نقشه دولت مسیحی بگنجانند. اما این توطئه با نطق تاریخی و تلاش های «رضا نور» نماینده عثمانی در مذاکرات ناکام ماند.
- آیا شمال ارس نیز در معرض کشتار قرار گرفت؟ نقش روس ها در این میان چه بود؟
تکه تکه کردن جهان تُرک یکی از اهداف جنگ جهانی اول بود. همزمان با سرزمین آناتولی شمال و جنوب ارس و قفقاز نیز در وضعیت بحرانی به سر می برد. در این بین استفاده محمدامین رسول زاده از فرصت موجود برای بنیانگذاری اولین حکومت جمهوری در جهان شرق قابل توجه است. با این وجود این دولت بار دیگر با توطئه داشناکها و اشغالگری روسها یک سال بعد سقوط کرد.
توسعه طلبی ارامنه در قفقاز بویژه بعد از سال ۱۸۲۸ و متعاقب امضای عهدنامه ترکمنچای بیشتر از سوی روس ها تشویق می شد. تفکر حاکم بر سیاست روسیه تزاری و شوروی استفاده از ارامنه در برابر مسلمانان تُرک، که احتمال قیام آنان علیه ظلم روس ها می رفت، بود.
در تمامی این سال ها ارامنه نه تنها در قره باغ و ایروان که حتی در باکو نیز اسکان داده شده و همکیشان‌شان در ایران و ترکیه تشویق به مهاجرت به قفقاز شدند. همزمان با قتل عام تُرک ها در جنوب ارس در ۳۱ مارس ۱۹۱۸ قوای روسی به فرماندهی استپان شائومانیان ارمنی در باکو، نخجوان، قره باغ، گنجه و شاماخی به پاکسازی نژادی مسلمانان مبادرت کردند.
