به دنبال دیدار روسای جمهور ایران و آذربایجان در پایتخت ترکمنستان در آذرماه سال گذشته، شاهد گام های عملی در توسعه روابط تهران – باکو هستیم. دولت رئیسی در راستای همین رویکرد یک قرارداد سوآپ گازی با ترکمنستان و آذربایجان به امضا رسانیده است. در واقع دولت ایران تلاش می کند از طریق توسعه روابط اقتصادی با همسایگان خود از جمله با آذربایجان، کارزار فشار حداکثری دولت آمریکا علیه ایران را کنترل کند. در چنین شرایطی موضوع افتتاح کریدور زنگزور که آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان متصل می کند در رسانه های فارسی زبان گمانه زنی های فراوانی را به همراه داشته است که آیا افتتاح این کریدور می تواند منجر به قطع ارتباط مرزی ایران با ارمنستان شود؟ به منظور بررسی ابعاد این موضوع و نیز روند توسعه روابط دو کشور، آوا دیپلماتیک با آقای علی علیزاده سفیر جمهوری آذربایجان در ایران گفتگویی انجام داده است که در ادامه می خوانید.
آیا ساخت کریدور زنگه زور جمهوری آذربایجان به نخجوان منجر به قطع ارتباط جمهوری اسلامی ایران با کشور ارمنستان می شود؟
کریدور زنگه زور کریدوری است که جهت ایجاد ارتباط بین بخش اصلی آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان ایجاد می گردد و در جهت قطع ارتباط نبوده و یا بر علیه هیچ کشور ثالثی نمی باشد.
بالعکس کریدور زنگه‌زور پروژه ای است که در عین حال ارتباط و همکاری بین همه کشورهای منطقه را گسترش خواهد داد.
ایجاد این کوریدور در بیانیه 10 نوامبر توسط رهبران سه کشور (آذربایجان، روسیه و ارمنستان) در رابطه با پایان یافتن جنگ دوم قره باغ امضا شده و در سایر اسناد مربوطه صراحتا اعلام شده است که، بین نواحی غربی آذربایجان با جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان ارتباط باید برقرار شود و ایجاد این کوریدور را ارمنستان پذیرفته است. اما مثل همیشه ارمنستان به بهانه های مختلف برای گشایش این کوریدور مانع تراشی می کند.
نگرانی های گسترده ای در داخل ایران مبنی بر تلاش آذربایجان برای قطع دسترسی مرزی ایران با ارمنستان مطرح است. آیا دولت آذربایجان در این خصوص ضمانت هایی به طرف ایرانی خود داده است؟
این شایعات بی پایه است و توسط برخی نیروهایی که نمی خواهند روابط آذربایجان و ایران توسعه یافته و مستحکم گردد، پخش می شود.
آذربایجان همچنین از طریق خاک ایران به نخجوان متصل است و ارتباط آن از طریق مناطق مرزی ایران در مقابل ارمنستان در حال اجرا است و بنابراین آنها می توانند بیان کنند که توسط این مسیرهم ارتباط ارمنستان با ایران قطع شده است.
آذربایجان همواره از تمامیت ارضی هر کشوری که توسط قوانین بین المللی به رسمیت شناخته شده است حمایت می کند و این موضع آذربایجان است. این موضع از طرف رئیس جمهور کشورمان به دفعات بیان شده است.
در طی سی سال تمامیت ارضی آذربایجان نقض شد و در حال حاضر نیز که تمامیت ارضی خودمان را احیا نموده ایم، آذربایجان موضع خود را تغییر نداده است و به حقوق بین الملل و اصل مصونیت مرزها احترام قائل است. ما متاسفانه از سوی ارمنستان شاهد عکس این موضوع هستیم و همواره با اقدامات تحریک آمیز ارمنستان مواجه می شویم.
تکمیل مسیر ریلی از رشت به آستارا و سپس اتصال آن به راه آهن جمهوری آذربایجان به یک پروژه فرسایشی تبدیل شده است. آیا برای به اتمام رسیدن این مسیر ضرب الاجلی در نظر گرفته شده است؟
در روزهای اخیر و در تاریخ نهم ماه سپتامبر با ابتکار آذربایجان اولین ملاقات سه جانبه در راستای توسعه کوریدور بین المللی حمل و نقل شمال – جنوب با مشارکت معاونین نخست وزیران آذربایجان و روسیه و همچنین وزیر راه و شهرسازی ایران در باکو برگزار شد و در همین نشست مقرر شد احداث خط راه آهن رشت – آستارا در کوتاه ترین زمان ممکن به اتمام برسد و تا پایان سال جاری پیش نویس موافقت نامه آن تهیه و امضا شود.
در طرف آذربایجان تمامی زیرساخت ها جهت اتصال این مسیر به راه آهن ایران مهیا است و با احداث راه آهن رشت – آستارا ارتباط ریلی گسترده ای ایجاد خواهد شد.
با در نظر گرفتن فرآیندهای ژئوپلیتیک کنونی، اهمیت کوریدور حمل و نقل بین المللی شمال – جنوب افزایشه یافته است و اطمینان دارم که احداث خط راه آهن رشت – آستارا به زودی اجرایی خواهد شد.
به تازگی سند یادداشت تفاهم خدمات گمرکی میان ایران، آذربایجان و روسیه به منظور تسهیل ترانزیت سه جانبه به امضا رسید. این تفاهم نامه از چه اهمیتی برخوردار است و چه تاثیری بر حجم مبادلات اقتصادی دو کشور خواهد داشت؟
یادداشت تفاهم سه جانبه امضا شده در حوزه تسهیل ترانزیت برای افزایش تجارت و تسریع عبور ترانزیتی کالاها سندی است که بین روسای گمرک ایران، روسیه و آذربایجان امضا شده است.
این سند یادداشت از این نظر حائز اهمیت است که در سایه همکاری متقابل و مستمر، تداوم تجارت و زنجیره تامین بین المللی تضمین خواهد شد و به توسعه امکانات کوریدور حمل و نقل شمال – جنوب کمک خواهد کرد، همینطور عملیات ترانزیتی گمرک در گذرگاه های مرزی در مسیر ایران – آذربایجان – روسیه تسهیل خواهد شد و بر اساس شرایط جدید، فرصت های مضاعفی جهت اجرای کنترل گمرکی و افزایش روابط اقتصادی – تجاری فراهم خواهد آورد.
همچنین مقرر شد کمیته ای تشکیل شود که شامل نمایندگان بلندپایه گمرکات سه کشور خواهد بود که این کارها را هماهنگ خواهند کرد.
حجم مبادلات تجاری دو کشور در سال جاری چه میزان برآورد شده است و در سال گذشته میلادی حجم مبادلات تجاری دو کشور به چه رقمی رسید؟
سال گذشته گردش تجاری ما 440،8 میلیون دلار آمریکا بوده و نسبت به سال پیش سی درصد افزایش داشته است. در هشت ماه سال جاری نیز گردش تجاری بین آذربایجان با ایران در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته با افزایش 26 درصدی، به 322 میلیون دلار آمریکا در هشت ماه رسیده است.
موجب خرسندی است که در دو سال اخیر گردش تجاری مابین دو کشور با سیر صعودی در حال پیشرفت است و باور دارم که امسال به نیم میلیارد خواهد رسید.
در هشت ماه اخیر به صورت میانگین هر ماه چه تعداد گردشگر ایرانی از طریق سامانه “آسان ویزا” برای سفر به جمهوری آذربایجان درخواست روادید کرده اند؟
علی رغم بسته بودن مرزهای زمینی به دلیل پاندمی، در ماه های ژانویه الی جولای سال 2022 در بین افراد خارجی که به جمهوری آذربایجان سفر نموده اند اتباع ایرانی یکی از سه کشوری بوده اند که بیشترین سفر را داشته اند و حدودا بیش از 95000 شهروند ایرانی در هفت ماه سال جاری به آذربایجان سفر کرده اند. البته با گشایش مرزهای زمینی این تعداد چند برابر خواهد شد.
آیا امکان لغو روادید بین دو کشور وجود دارد؟
برای شهروندان ایرانی یک سیستم ویزا بسیار ساده وجود دارد. به همین دلیل و همچنین در رابطه با شرایط پاندمی، بحث لغو روادید در زمان کنونی مورد مذاکره نیست.
اتباع ایرانی از طریق اینترنت (آنلاین) و همینطور هنگام ورود به فرودگاه های آذربایجان و در صورتی که مرزهای زمینی آذربایجان باز باشند می توانند در گذرگاه های مرزی برای سفرهای توریستی مستقیما ویزا اخذ نمایند.
روند حضور شرکت های ایرانی در بازسازی قره باغ را چگونه ارزیابی می کنید؟
برای امور بازسازی قره باغ از شرکت های ایرانی نیز دعوت کرده ایم و فرصت های ترجیحی و ممتاز ایجاد شده برای سرمایه گذاری در آنجا را به آنها اطلاع داده ایم.
در واقع قلمرو 132 کیلومتری آذربایجان در مرزمان با ایران از اشغال ارمنستان آزاد شده و در مرزهایمان با ایران نیز پروژه های عظیمی همچون نیروگاه های خدآفرین – قیز قلعه سی و پل آغبند در حال اجرا هستند و فرصت های جدید بسیاری نیز محیا شده است.
در حال حاضر شرکت های ایرانی مشتاق به سرمایه گذاری در اراضی آزاد شده ما هستند اما شرکت های بیشتری تمایل دارند به عنوان پیمانکار مشارکت داشته باشند.
به پیمانکاران توصیه می کنیم در مناقصه های که در آذربایجان برگزار می شود شرکت کنند. در حال حاضر یک مدرسه و یک بیمارستان با مشارکت شرکت های ایرانی در حال ساخت هستند و از شرکت‌های بیشتری از ایران می‌خواهیم که در کار مرمت و ساخت و ساز، مشارکت و سرمایه‌گذاری داشته باشند.
چه کارهایی در زمینه مرمت آثار فرهنگی-تاریخی و مذهبی در مناطق آزاد شده آذربایجان انجام شده است؟
امور مرمت و بازسازی علاوه بر زیرساخت ها، شامل احیا و ترمیم بناهای فرهنگی – تاریخی، دینی و ساخت بناهای جدید می شود. در طی دوران سی سال اشغال 65 مسجد از 67 مسجد موجود در قره باغ از طرف اشغالگران ارمنی کاملا تخریب شده و در چند مسجد نیمه ویران شده نیز حیوانات، خوک و گاو نگهداری می کردند.
در حال حاضر در این اراضی بناهای فرهنگی-دینی و مساجد ما در حال مرمت هستند و بناهای جدیدی در آن مناطق ساخته می شوند.
امسال 270 اُمین سالروز شهر شوشا گرامی داشته می شود. در شوشا که به عنوان پایتخت فرهنگی آذربایجان و نگین قره باغ شناخته می شود، آداب و سنن و مراسم های فرهنگی برپا شده و موجب خشنودی است که نمایندگان ایرانی هم در این رویدادهای بین المللی شرکت می کنند.
دو کشور برای تقویت بیشتر همکاری های علمی و دانشگاهی چه برنامه هایی دارند؟
اگرچه بین دو کشور روابط علمی و آکادمیک وجود دارد، اما کافی نیست. دانشجویان ایرانی در مقطع دکتری در آکادمی ملی علوم آذربایجان در حال انجام تحقیقات علمی هستند، صدها شهروند ایرانی در موسسات آموزش عالی آذربایجان در حال تحصیل هستند و همچنین دانشجویان آذربایجانی در ایران تحصیل می کنند.
دانشمندان آذربایجانی و ایرانی متقابلا در کنفرانس های علمی که در هر دو کشور برگزار می شود شرکت کرده و در سمینارهای علمی سخنرانی می کنند.
پتانسیل های فراوانی در جهت افزایش این روابط وجود دارد و با از بین رفتن پیامدهای پاندمی، برگزاری همایش ها، نمایشگاه های مشترک، افزایش فعالیت های علمی – پژوهشی و تداوم برگزاری رویدادهای علمی درباره شخصیت های برجسته مان را ادامه خواهیم داد.
آیا تهاتر کالا را راه حل مناسبی برای افزایش مناسبات تجاری بین ایران و آذربایجان می دانید؟
تجارت و حمل و نقل بار ترانزیتی ما با ایران در دوران پاندمی نیز ادامه داشته است و مرزهایمان برای انتقال بار حتی یک روز هم بسته نشده اند. مقصودم از بیان این موارد این است که تجارت ما متنوع است و برپایه تبادل انجام می شود.
سال گذشته ما پروژه انتقال گاز ترکمنستان به آذربایجان از طریق ایران را امضا کردیم و پروژه با موفقیت پیش می رود. پروژه هایی نظیر همگام سازی خطوط برق ایران – آذربایجان – روسیه در حال انجام است. همینطور امکان استفاده از تمامی ابزارها برای توسعه پروژه های اقتصادی و تجاری که در خدمت منافع کشورهای ما باشد، قابل بررسی است.
دو کشور ایران و آذربایجان در چه سطحی همکاری های نظامی دارند؟
همکاری در زمینه های نظامی و نظامی – فنی بین نهادهای نظامی دو کشور در حال توسعه است.
ما کارگروه مشترک همکاری های دفاعی و نظامی بین دو کشور داریم و موضوعات همکاری به طور مستمر در این کارگروه مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
در زمان های اخیر سفرهای بلندپایه متقابل انجام شده است. سفر رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران به آذربایجان و سفر وزیر دفاع آذربایجان به ایران در سال جاری محرک هرچه بیشتر همکاری ها بوده است.
علاوه بر بازدیدهای رسمی، شرکت نظامیان دو کشور در مسابقات بین المللی نظامی من جمله مسابقات در دریای خزر، سفرهای کاری متقابل و سایر موارد به توسعه همکاری ها کمک می کند.
همچنین حضور معاون وزیر دفاع ایران در نمایشگاه دفاعی بین المللی ADEX-2022 که چندین هفته پیش در جمهوری آذربایجان برگزار شد و نیز بازدید هیات کارشناسان نیروهای مسلح ایران از مناطق اشغال آزاد شده جمهوری آذربایجان نیز قابل توجه بودند.
با توجه به تنش فزاینده میان ایران و اسرائیل، افزایش همکاری های نظامی میان باکو و تل آویو منجر به نگرانی برخی از کارشناسان سیاسی در ایران شده است. جمهوری آذربایجان برای رفع نگرانی ایران چه تدابیری اتخاذ کرده است؟
روابط آذربایجان با اسرائیل بر علیه هیچ کشور ثالثی نیست و این چنین نگرانی هایی بی مورد است.
آذربایجان به سیاست مستقل خود در راستای خدمت به منافع ملی اش در منطقه ادامه می دهد. این سیاست به تقویت روابط با همه کشورهای جهان علی الخصوص همکاری با همسایگان، بر اساس عدم مداخله در امور داخلی و احترام متقابل خدمت رسانی می کند.
آذربایجان به دفعات اعلام است که اجازه نمی دهد از اراضی خود بر علیه همسایه نزدیک اش، ایران و بر علیه سایر کشورها سوءاستفاده شود.
نیروهای جمهوری آذربایجان بعد از 28 سال بار دیگر بر شهر لاچین در نزدیکی مرز جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان مسلط شده است. آیا الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان در صدد حل هر چه سریع تر مسائل مورد مناقشه با ارمنستان است؟
بله، این اواخرشهر لاچین آذربایجان و همچنین روستاهای زابوخ و سوس تحت کنترل ارتش آذربایجان درآمدند و ارامنه ای که به صورت غیرقانونی در آنجا سکنی گزیده بودند آن محل را ترک کردند.
با این حال، ابتکار حل مسائل مورد مناقشه با ارمنستان و ابتکار عمل آغاز تعیین حدود و مرزبندی توسط آذربایجان نه اکنون بلکه دو سال پیش مطرح شد.
رئیس جمهور آذربایجان بلافاصله بعد از پایان جنگ دوم قره باغ پیشنهاد کرد تا مذاکرات عملی در مورد توافقنامه صلح آغاز شود.
آذربایجان با مشاهده رویکرد غیرسازنده ارمنستان در این راستا، با هدف تسهیل مذاکرات حتی پنج اصل اساسی در جهت توافقنامه صلح را نیز ارائه کرد و در همین خصوص با میانجی گری بروکسل و مسکو با رهبر ارمنستان چند نشست سه جانبه برگزار کرد.
آذربایجان همواره علاقه مند به برقراری صلح و ثبات پایدار در منطقه بوده است و در این رابطه رئیس جمهور آذربایجان همواره ابتکارات جدیدی را ارائه نموده اند.
یکی از آن ها نیز فرمت 3+3 با مشارکت ایران، ترکیه، روسیه و کشورهای قفقاز جنوبی است که هدف از آن دستیابی به صلح و همکاری در قفقاز جنوبی و منطقه است.
ولیکن علی رغم گذشت دو سال از جنگ، ارمنستان هنوز هم از امضای توافق نامه صلح و گشایش ارتباطات در منطقه اجتناب می کند.
ارمنستان به استقرار غیرقانونی یگان های ارتش در قلمرو آذربایجان و مین گذاری ادامه می دهد و به قصد انتقام روند صلح را به تعویق می اندازد.
تخریبات و حملات ارمنستان بر علیه آذربایجان بعد از جنگ سال 2020 در تاریخ های 13-12 سپتامبر سال 2022 و همچنین پیش از آن تاریخ، گواه این موضوع است.
در نتیجه تخریبات ارمنستان در آذربایجان هنوز افراد نظامی و غیر نظامی به شهادت می رسند.
آذربایجان به تعهدات خود مبنی بر بیانیه امضا شده مورخ 10 نوامبر و سایر اسناد پس از خاتمه یافتن جنگ پایبند است و هنوز هم منتظر ارائه همین رویکرد از طرف ارمنستان است.
اتحادیه اروپا با کاهش عرضه گاز روسیه و تصمیم برای هر چه زودتر دور شدن از واردات از این کشور، حالا به باکو نزدیک تر شده تا بخشی از این کمبود را با گاز جمهوری آذربایجان جبران کند. هم اکنون جمهوری آذربایجان چند میلیارد متر مکعب صادرات گاز طبیعی به اروپا دارد و این میزان طی سال های آینده چه میزان افزایش خواهد یافت؟
آذربایجان هرگز هدف رقابت با گاز روسیه در بازار اروپا را نداشته است.
طبق اطلاعات من در سال 2021 روسیه 155 میلیارد متر مکعب گاز به اروپا انتقال داده در حالی که مقدار صادرات آذربایجان به اروپا تنها حدود 11 میلیارد متر مکعب بوده است.
از آنجایی که افزایش صادرات نیازمند کار و سرمایه ی زیادی است این عدد می تواند در آینده نزدیک به 22-20 میلیارد متر مکعب افزایش داد.
با توجه به روابط گسترده آذربایجان و روسیه، جنگ روسیه با اوکراین چه تاثیری بر روابط مسکو و باکو گذاشته است؟ دولت جمهوری آذربایجان درباره جنگ روسیه و اوکراین چه موضعی اتخاذ کرده است؟
ما با هر دو کشور دارای روابط خوبی هستیم و از وقوع جنگ ناراحت هستیم. به عنوان کشوری که سی سال از جنگ و مناقشه رنج برده است به خوبی از عواقب جنگ آگاه هستیم و تجربه کردن آن را برای هیچ کشوری آرزو نمی کنیم. آذربایجان از حل مناقشه بر اساس تفاهم متقابل و گفتگو بر اساس اصول حقوق بین الملل حمایت می کند.
