آندری آرِشف، مدیر مسئول انجمن علمی مطالعات قفقاز روسیه
ترکیه خود را به عنوان یک رهبر منطقه ای در خاورمیانه، شمال آفریقا، تا حدی در بالکان و قفقاز معرفی می کند، و در این ضمن قبل از هر چیز منافع خود را دنبال می کند، از جمله منافع اقتصادی. احتمالاً هدف از فعال سازی سیاست خارجی ترکیه، آنهم نه تنها در قفقاز جنوبی، ایجاد بستری جدید برای معامله در سیاست خارجی با مسکو در مورد موضوعات مورد علاقه آنکاراست.
۱۵ سپتامبر سال ۲۰۲۰ در صد و دومین سالگرد تصرف باکو توسط ارتش اسلامی قفقاز نوری پاشا، هواپیماها و هلی کوپترهای نیروهای هوایی آذربایجان و ترکیه پروازهای نمایشی را در فضای هوایی این جمهوری حاشیه خزر، و بر فراز دومین شهر بزرگ آذربایجان یعنی گنجه انجام دادند. الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان در همان روز با ارسال نامه تبریکی به همتای تُرک خود رجب طیب اردوغان، گفت: "برادری و دوستی" بین آذربایجان و ترکیه نمونه ای برای کل جهان است. در این نامه علاوه بر تبریک و اشاره به رویداد تاریخی، از رهبری ترکیه بخاطر حمایت از باکو در درگیری های ماه ژوئیه در مرزهای آذربایجان و ارمنستان قدردانی شده است.
در سفر رسمی رئیس جمهور ترکیه به باکو در اواخر ماه فوریه، توافق نامه های مهمی، و از جمله اختصاص ۲۰۰ میلیون لیره ترکیه (حدود ۳۰ میلیون دلار) برای خرید کالاها و خدمات نظامی از شرکت های صنایع دفاع ترکیه که اخیراً پیشرفتهای خود را در حوزههای مختلف نشان داده اند، منعقد شد. آنکارا همکاری های فنی و نظامی با باکو را به عنوان مبنایی برای همکاری های تجاری و اقتصادی در نظر گرفته است. لیست قراردادهای همکاری های دوجانبه در حوزههای انرژی و معدن با مشارکت شرکت های دولتی و خصوصی در حال گسترش است. در سال ۲۰۱۹ حجم تجارت بین ترکیه و آذربایجان تقریباً ۴.۵ میلیارد دلار بوده است. بر طبق هدف‌گذاری‌های بلند پروازانه قرار است تا سال ۲۰۲۳ آن را به ۱۵ میلیارد دلار برسانند.
بطوریکه الهام علی‌اف گفت آذربایجان تاکنون ۱۷ میلیارد دلار در اقتصاد ترکیه سرمایه گذاری کرده است و سرمایه‌گذاری‌های ترکیه در آذربایجان ۱۲ میلیارد دلار بوده است. شرکت ملی نفت آذربایجان (SOCAR) برنامه ها و پروژه های سرمایه‌گذاری جدیدی دارد. در نتیجه اجرای آنها، حجم سرمایه‌گذاری های آذربایجان در ترکیه به ۲۰ میلیارد دلار خواهد رسید. در سال ۲۰۱۹ ساخت خط لوله گاز سراسری آناتولی به پایان رسید که باعث شد آذربایجان بتواند موقعیت خود را در بازار گاز ترکیه به طور قابل توجهی تقویت کند. بر اساس نتایج نیمه اول سال ۲۰۲۰ این آذربایجان بود که در عرضه «سوخت آبی» به ترکیه بالاترین جایگاه را بدست آورد (تقریبا ۵.۵ میلیارد متر مکعب، ۲۳.۴ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال قبل). یک اتحادیه مشترک رسانه‌ای بین دو کشور در حال شکل‌گیری است که بدنبال همگرایی عمیق و مقابله با آنچه که باکو و آنکارا آن را «تبلیغات سیاه» می دانند است.
باکو اطمینان دارد که اتحاد استراتژیک و مشارکت دو جانبه آذربایجان و ترکیه، مطابق با اصل «یک ملت - دو کشور» که توسط حیدر علی‌اف پایه‌گذاری شده است، یک عامل مهم در تأمین صلح و امنیت است که به توسعه همکاری های منطقه کمک می کند. برعکس، ایروان نگرانی خود را از تقویت کیفی همکاریهای نظامی سیاسی بین دو کشور همسایه در شرایطی که مناقشه قره باغ حل نشده است و هر لحظه بیم درگیری جدیدی می رود، پنهان نمی کند. علی رغم این که درگیریهای ژوئیه از نظر شدت درگیری و تعداد قربانیان از جنگ «چهار روزه» آوریل ۲۰۱۶ ضعیفتر بود اما «انعکاس» آنها در سیاست خارجی بسیار بلندتر بود.
اسماعیل دمیر، رئیس دپارتمان صنایع دفاعی ترکیه، در ملاقات با یک هیئت عالی رتبه نظامی باکو در ۱۶ ژوئیه گفت: صنایع نظامی ما، اعم از هواپیماهای بدون سرنشین، موشک، سیستم های الکترونیکی و سایر فن آوری ها همه در اختیار آذربایجان است. علاوه بر انتقال سیستم های تسلیحاتی جدید به آذربایجان، ما آماده مدرن سازی مدل های موجود و تولید مشترک آنها هستیم. و تقریباً بلافاصله پس از آن تعدادی از سرویس های نظارت بر حریم هوایی، پروازهای هواپیماهای ترابری A400 ارتش ترکیه را به آذربایجان ثبت کردند. احتمالاً این هواپیماها محموله های نظامی داشته اند.
باكو با تكيه بر پشتيباني تركيه، بيش از پيش از بالا گرفتن مناقشه صحبت مي كند. همزمان با استعفای المار مامدیارف (وزیر امور خارجه آذربایجان تا ژوئیه ۲۰۲۰)، آذربایجان ادبیات تهاجمی تر در تماسهای سیاسی و دیپلماتیک با طرف روسی اتخاذ کرد، به ویژه در خصوص همکاری های نظامی سیاسی روسیه و ارمنستان. کار آنقدر بالا گرفته است که مسکو را متهم می نمایند تلاش دارد با کمک دیگران، خطوط لوله صادراتی آذربایجان را از کار بیندازد تا این کشور را از بازار انرژی ترکیه بیرون نماید.
در اینجا لازم به ذکر است که یکی از قالبهای همکاری که ترکیه فعالانه با جمهوری آذربایجان و گرجستان به پیش می برد حفاظت از تاسیسات زیرساختهای انرژی است. در مفاد یادداشت تفاهمی که در سال ۲۰۱۸ بین دولت جمهوری آذربایجان، دولت گرجستان و دولت جمهوری ترکیه در زمینه همکاریهای دفاعی امضا شد طیف گسترده ای از اقدامات پیش بینی شده است و از جمله تبادل اطلاعات محرمانه.
برخی از رویدادها و روندهای اخیر نشان می دهند که کانون بعدی تنشها می تواند خط تماس بین ارمنستان و برون بوم (Exclave) نخجوان باشد که توسط استان زنگزور ارمنستان و مناطق جنوبی جمهوری قره باغ (که به رسمیت شناخته نشده و در مجاورت رود ارس قرار دارند)، از قلمرو اصلی آذربایجان جدا شده است.
این واقعیت که این سرزمین دارای مرز مشترکی با ترکیه است تعامل دو جانبه را بسیار ساده می کند و در مجموعه تمرینات مشترک اخیر که با مشارکت حجم قابل توجهی از نیروهای انسانی و تجهیزات، و از جمله تانک، وسایل نقلیه زرهی سنگین، سیستم های موشکی و توپخانه ای، هواپیماهای بدون سرنشین و هواپیماهای جنگی انجام شد توجه به این واقعیت بوضوح دیده شد. به عنوان مثال، هواپیماهای ترابری نظامی بالگردهای تهاجمی T-129 ATAK را برای شرکت در این تمرینات، به نخجوان رساندند.
رسانه های ترکیه به صراحت از موضوع استقرار یک پایگاه نظامی کامل در نخجوان و شبه جزیره آب شوران صحبت می‌کنند چرا که حضور آنها در این منطقه از یک سو با عضویت ترکیه در ناتو مغایرتی ندارد و از سوی دیگر برنامه های بلندپروازانه آنها در سیاست خارجی (یعنی "جهان عثمانی") این مناطق را در بر می گیرد و حتی به خارج از آنها هم گسترش می یابد (به عنوان مثال، در آفریقا). دلایلی وجود دارد که باور کنیم پس از تمرینات فوق، ترکیه برخی از نیروهای خود، و از جمله جنگنده های چندمنظوره F-16 با خدمه، و همچنین تعدادی از هواپیماهای بدون سرنشین تهاجمی Bayraktar TB2 خود را که امتحان خود را در سوریه و لیبی پس داده اند در آذربایجان گذاشته است.
ایروان با برگزاری تمرینات و بهبود خطوط دفاعی خط مقدم خود و فعال نمودن سیاست خارجی خود در محور "خاورمیانه" به این اقدامات واکنش نشان داد. علاوه بر تشدید تماس های دیپلماتیک با یونان و جمهوری قبرس می توان به سفر کاری اخیر وزیر امور خارجه ارمنستان زهراب مناتسکانیان به مصر اشاره کرد که رهبرانش از رشد جاه طلبی های منطقه ای آنکارا نگران هستند.
فعال شدن سياست خارجي تركيه (که به هيچ وجه فقط به قفقاز جنوبي محدود نمی شود) احتمالاً به منظور ايجاد بستری جدید براي چانه زنی در سياست خارجي با مسكو در مورد موضوعات مورد علاقه آنكارا صورت می گیرد. علاوه بر تعامل دو جانبه با آذربایجان و کشورهای آسیای میانه، همکاری های سیاسی، اقتصادی و انسانی در چارچوب «شورای تُرک» تقویت می شود. در این ضمن، ترکیه خود را به عنوان یک رهبر منطقه ای در خاورمیانه، شمال آفریقا، تا حدی در بالکان و قفقاز مطرح می کند و منافع خود را دنبال می کند، از جمله منافع اقتصادی.
منبع مقاله
این نوشته بیان‌کننده‌ی دیدگاه وبلاگ قره باغ سسی نیست و صرفا انتشار تحلیل یک موسسه تحقیقاتی در روسیه می‌باشد که از سایت ایراس باز نشر می‌شود.
